پنجم خرداد روز مسجد سلیمان

۵ خرداد ماه سال  ۱۲۸۷ شمسی روزیست که  فصلی دیگر از فصل های  پرفرازو نشیب  تاریخ معاصر ایران شکل گرفت که نه فقط بر تاریخ  ایران بلکه بر  تاریخ جهان نیز تاثیر گذاشت.
روز ۵ خرداد سال ۱۲۸۷ هجری شمسی برای نخستین بار یک گروه اکتشاف نفت در شهرستان مسجد سلیمان استان خوزستان در پی ماه‌ها حفر چاه به نفت رسید.

مسجد سلیمان شهر اولین هاست و همه می دانند که اولین چاه نفت ایران و خاورمیانه در این شهر در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به بهره برداری رسید که سر منشأ بسیاری از تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران، منطقه و حتی جهان است. این چاه به چاه شماره یک یا چاه نمره یک معروف است که در محله ای به همین نام (نمره یک) هم اکنون برای بازدیدکنندگان آماده سازی شده است.
از فوران نخستین چاه نفت خاورمیانه در مسجدسلیمان و به دنبال آن تولد صنعت نفت ایران ۱۰۹ سال می‌گذرد.

شروع حفاری این چاه درسال ۱۲۸۶ خورشیدی و خاتمه حفاری درسال ۱۲۸۷ خورشیدی بود. این چاه ۳۶۰ متر (۱۱۷۹ پا) عمق دارد که از آن روزانه ۳۶۰۰۰ لیتر (معادل ۸۰۰۰ گالن) نفت استخراج می‌شد.

اما فوران نفت چندان بدون مقدمه هم نبود: "از 10 روز قبل یعنی 25 اردیبهشت 1287 بوی گاز استشمام شد. بوی گاز بی نهایت زننده بود و یک لحظه فضا از بوی آن پر شد. هنوز آسمان تاریک بود و ستارگان می درخشیدند. نفت با صدایی مهیب و با شکوهی خاص با ارتفاع یک صد فوت فواره می زد. به سرعت گودالی عمیق و بزرگ کنده شد تا نفت چاه دیوانه در آن جا داده شود."

رینولدز استرالیایی که به عنوان سرمهندس برای ویلیام ناکس دارسی کار می کرد، موفقیت خود را مدیون چند خصیصه بود، از جمله تسلط به زمین شناسی، آشنایی با زبان فارسی که سبب شده بود ارتباط خوبی با محلی ها پیدا کند و بالاخره مهارت در سوارکاری، که در نبود امکانات حمل و نقل و سختی مسیر، به او کمک می کرد. 

اوایل سال ۱۲۷۹ بود که ویلیام ناکس دارسی با مظفرالدین شاه قاجار وارد مذاکره برای اکتشاف نفت در ایران شد. هرچند که این قرارداد برای اکتشاف ۶۰ سال نفت در ایران منعقد شده بود، اما دولت بریتالیا سالیان سال پس از پایان قرارداد از ذخایر نفتی ایران بهره برداری کرد و سود فراوانی را از آن خود کرد. به گونه ای که به گفته مورخان، سودی که دولت بریتانیا پس از دارسی به جیب زد، بسیار بیشتر از میزان درآمد دارسی بود. دارسی بابت امتیاز اکتشاف در یک میلیون و دویست هزار کیلومتر از ایران مبلغ ۲۰ هزار پوند به شاه ایران داد و قرار شد با اکتشاف نفت ۱۶ درصد از درآمد نفت به خزانه شاه واریز شود و در ازای آن دارسی حق داشته ۶۰ سال نفت ایران را خارج کند. با موافقت شاه، جورج رینولدز که سرپرست تیم حفاری ناکس دارسی در ایران بود، به ایران وارد شد و سوم بهمن ماه ۱۲۸۶ فعالیت حفاری خود را در میدان نفتون (بعدها چاه شماره یک) در منطقه خرسان مسجدسلیمان آغاز کرد، البته پیش از این منطقه حفاری هایی در کیاسرخ کرمانشاه و ماماتحین به سمت هفت گل حفاری هایی را انجام دادند که به نتیجه نرسیده بود، هرچند که این مناطق بعدها با حفاری های عمیق تر منجر به تولید نفت شد.

 تیم دارسی پیش از ایران موازی با برخی شرکت های دیگر آمریکایی و اروپایی فعالیت های حفاری را در مناطق مختلف خاورمیانه انجام داده بودند که هیچ کدام نتیجه ای نداشت. هنوز چیزی از فعالیت حفاری در ایران نگذشته بود که دارسی به ورشکستگی نزدیک شد، چرا که تنها در سال ۱۹۸۳ نزدیک به ۵۰۰هزار پوند هزینه فعالیت های نفتی در خاورمیانه شده بود. به همین منظور دارسی «شرکت نفت برمه» را در این سرمایه گذاری شریک کرد و ۱۰۰ هزار پوند پول برای حفاری تزریق شد و فعالیت حفاری از سر گرفته شد.

با رسیدن به عمق هزار پایی دارسی از رینولدز خواست حفاری را متوقف کند و از ایران خارج شود، رینولدز که خود با دیدن چشمه های نفت در آن نقطه از کشف نفت مطمئن بود، بر خلاف دستور دارسی و با وجود شرایط سخت کار و فعالیت بدون پشتیبانی مالی، فعالیت را ادامه داد. روز پنجم خرداد ماه بود که غرش پمپ هایی که به واسطه بخار دل زمین را می شکافتند و به عمق زمین نفوذ می کردند متوقف شد و طلای سیاه فوران کرد و آسمان سیاه شد.

رینولدز و تیمش در عمق ۱۱۷۹ پایی یا ۳۶۰ متری به نفت رسید. ۵ خرداد ماه ۱۲۸۷ روزی بود که نفت از چاه شماره یک فوران کرد و نقطه عطفی برای صنعت نفت ایران و خاورمیانه شد. شدت این فوران به حدی بود که کارگران مجبور به حفر گودالی در نزدیکی دکل شدند تا نفت جاری شده را در آن ذخیره کنند، بعدها نفت ذخیره شده در این گودال برای تأمین انرژی حفاری چاه های شماره ۲،۳ و چند چاه دیگر مورد استفاده قرار گرفت.

ویلیام ناکس دارسی

"ژرژ برنالد رینولدز استرالیایی بود و تحصیللات خود را در رشته نفت از کالج مهندسی هندوستان به پایان رسانیده و در حقیقت زمین شاسی را نزد خود فراگرفته بود. او سوارکاری ماهر و به زبان فارسی آشنا بود و با زیردستان خود رفتاری شایسته داشت."

"کشف نفت منشاء خدمات ارزنده بسیاری بود. آغاز استفاده از حمل و نقل موتوری، اولین دستگاه مولد برق، طرح ریزی اولین خط لوله حمل و جمع آوری نفت، اقدام برای واگذاری آبادان جهت ساخت پالایشگاه، ایجاد جاده از دارخزینه به مسجد سلیمان و احداث اولین محل سکونت نفتی ها در مسجد سلیمان و .."

این چاه به((چاه شماره یک)) هم‌اکنون در مرکز شهر مسجدسلیمان در کنار منطقه نمره یک بصورت موزه تحت نظارت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب قرار دارد.

.

جورج رينولدز نخستين مسئول عمليات حفاري چاه هاي نفت در ايران به شمار مي رود و در اثر سخت كوشي او بود كه دارسي به نفت ايران دست يافت.

قرارداد دارسی یا امتیازنامه دارسی قراردادی است که ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۹۰۱ با دولت ایران امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت در ایران بپردازد.
در این قرارداد، مظفرالدین شاه قاجار امتیاز اکتشاف، استخراج، حمل و نقل و فروش نفت ایران به جز ۵ استان شمالی کشور را، برای مدت ۶۰ سال به دارسی واگذار کرد که سهم ایران از منافع خالص سالانه این قرارداد، ۱۶ درصد بود.
.

برخی از موزه های نفت مسجد سلیمان

http://tourleader.blogfa.com/post/322

تحقیق و نگارش :ابوالفضل مهدی پور

منابع

کتاب :نفت و زندگی

کتاب تاریخ نفت ایران

کتاب پنجاه سال نفت ایران

تاریخچه نفت 

ياد گذشته و انديشه آينده در تاريخ ايران و صنعت نفت ايران

تاریخ مصور نفت ایران

موج نفت 

گروه رسانه  ای گردشگری و فرهنگی استان خوزستان

تلگرام

http://t.me/khouzestan_tourleader

اینستاگرام:
   
www.instagram.com/khouzestan_tourleader
 
با ما همراه شوید